مقاصد الشریعه در اندیشه امام خمینی و صدر

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا(س)، تهران.ایران

چکیده

در پی تحولات اجتماعی و علمی عصر جدید در اروپا، اندیشمندان مسلمان در پی یافتن روش جدیدی برای اجتهاد بودند تا بتوانند به وسیله آن، اسلام را با تحولات زمان سازگار یا برای تحولات اجتماعی جدید احکام فقهی اسلامی تولید کنند. توجه به مقاصد شریعت در اجتهاد راهی برای بالندگی و پویایی فقه و پاسخگویی مناسب به مسائل نوظهور بود. توجه به مقاصد الشریعه در نگاه فقهایی که دارای رویکردی اجتماعی و حکومتی به دین اسلام بوده‌اند، پررنگ‌تر است. امام خمینی و سیدمحمدباقر صدر از جمله این فقها هستند. در این پژوهش با روش توصیفی و گردآوری کتابخانه‌ای داده‌ها به این مسئله پرداخته شده است که مقاصد الشریعه در اندیشه امام خمینی و صدر چه جایگاهی دارد و چه تفاوت و شباهت هایی با دیدگاه فقهای اهل سنت دارد؟ یافته‌های پژوهش بیانگر این هستند که امام خمینی با توجه به مقاصد شریعت دیدگاههای بدیعی عرضه کرده و اهتمام وی به مقاصد شریعت در مقام استنباط، گاه در توسعه فقه و گاه در تعمیق آن مؤثر بوده است. صدر نیز باتکیه‌بر روش‌های قطعی عقلی در پی یافتن و کشف اهداف غایی شریعت است و برای این منظور اهداف شریعت را از مقاصد شریعت تفکیک می کند. نقطه مشترک دیدگاه فقهای اهل‌سنت و با امام خمینی و صدر در برشمردن مقاصد الشریعه بر برقراری عدالت اجتماعی و حفظ نظام اجتماعی استوار است و تفاوت در توجه به حفظ دین به‌عنوان یکی از مقاصد شریعت در نگاه فقهای شیعه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Ibn Faris, A. (1983 AD/1404 AH). Mu'jam Maqa'is al-Lughah. Qom: Islamic Propagation Office of the Seminary.
 
Ibn ʻAshur, M. (2011 AD/1390 SH). Maqasid al-Shariʻah al-Islamiyyah. ( Bousmeh, H. Ed). Beirut: Dar al-Kitab al-Banani.
 
Ilahi Khorasani, A. (2020 AD/1399 SH). Essays on the Objectives of Shariʻah. Tehran: Negah Mo'aser.
 
Hajiyan Foroushani, Z; Mazhar Gharamalaki, A; Imam, M. R. (2020 AD/1399 SH). "The Dynamics of Jurisprudence through the Objectives of Shariʻah with a View on the Opinions of Imam Khomeini." Matin Research Journal. Vol.22, no. 86, pp. 31-52.
 
Hakim, M. (1997 AD/1418 AH). Al-Usul al-Ammah fil Fiqh al-Muqarin. Qom: World Assembly of Ahl al-Bayt.
 
Hallaq, W. (2007 AD/1386 SH). The History of Islamic Legal Theories. (Rasekh, M. Trans). Tehran: Ney Publishing.
 
Khademi, N. (2000 AD/1421 AH). Ilm al-Maqasid al-Shariʻah. Riyadh: al-Abikan Library.
 
Khomeini, R. (2008 AD/1430 AH). Kitab al-Bay'. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (2006 AD/1427 AH). Al-Makasib al-Muharramah. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (1999 AD/1378 SH). Sahifah Noor. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.
 
Reza, A. M. (2014 AD/1393 SH). Fiqh al-Ahdaf in the Thought of Martyr Sadr. Qom: al-Muhibbin Publications.
 
Rissouni, A. (1992 AD/1413 AH). Introduction to the Objectives of Shariʻah. Cairo: Dar al-Kalimah.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (1997 AD/1376 SH). The Objectives of Religion from the Perspective of Shaṭibi. (Islami, H; Abhari, M. Trans). Qom: Center for Publications of the Islamic Propagation Office.
 
Shushtari, M; Haidari, M. (2017 AD/1396 SH). "A Study on the Credibility of the Objectives of Shariʻah in the Works of Imamiyyah Jurists with Emphasis on the Views of Imam Khomeini." Imamiyyah Research Journal. Vol. 3, no. 6, pp. 146-123.
 
Shaṭibi, I. (1996 AD/1417 AH). Al-Muwafiqat. Saudi Arabia: Dar Ibn Affan.
 
Sadr, M. B. (2015 AD/1394 SH). Islam: A Guide to Life. (Zandiyeh, M. Trans). Qom: Dar al-Sadr.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (2014 AD/1393 SH). Iqtisaduna. (Hosseini Zarfa, A. Trans). Qom: Scientific and Specialized Research Institute of Martyr Sadr (Publications of Dar al-Sadr).
 
Tabatabai, M. H. (1995 AD/1374 SH). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an. (Mousavi Hamadani, M. B. Trans). Qom: Islamic Publications Office of the Society of Seminary Teachers.
 
Elmi, M. J. (2007 AD/1386 SH). "Review and Critique of Fazl al-Rahman's Theory on the Reconstruction of Ijtihad in Religion." Political Science. Vol. 10, no. 37, pp. 71-124.
 
Ghazali, A. (1970 AD/1390 AH). Shifa al-Ghalil. Baghdad: Al-Irshad Printing House.
 
Fayyumi, A. (1993 AD/1414 AH). Al-Misbah al-Munir. Qom: Dar al-Hijrah.
 
Fasi, A. (1993 AD/1414 AH). The Objectives of Islamic Shariʻah and Their Noble Aspects. N.p.: Dar al-Gharb al-Islami.
 
Faramarz Gharamalaki, A. (2006 AD/1385 SH). Methodology of Religious Studies. Mashhad: Razavi University of Islamic Sciences.
 
Quṭb, I. (2013 AD/1392 SH). Social Justice in Islam. (Khosrowshahi, H. Trans). Qom: Boostan Ketab.
 
Marwzi, A. (1908 AD/1330 AH). The Eloquence of Women. Cairo: Abd al-Abbas I School Press.
 
Wasiti, A. (2009 AD/1388 SH). Systemic Perspective on Religion; an Examination of the Strategic Identity of Religion. Mashhad: Institute for Strategic Studies of Islamic Sciences and Knowledge.
Yamani, A. (2006 AD/1385 SH). The Objectives of Islamic Shariʻah. (al-'Awa, M. Ed). Cairo: Center for the Studies of the Objectives of Islamic Law.
 
Rahman, F. (1967 AD/1386 AH)). "Some Reflections on the Reconstruction of Muslim Society in Pakistan." Islamic Studies. Vol. 6, no. 2 (JUNE 1967), pp. 103-120 (18 pages). Published by: Islamic Research Institute, International Islamic University, Islamabad
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (1970 AD/1389 AH). "Islam and Social Justice." Pakistan Forumt. Vol. 1, no. 1 (Oct. - Nov., 1970), pp.4-5+9 (3 pages). Published by: Middle East Research and Information Project, Inc. (MERIP)