جایگاه ایران‌گرایی در شبکه‌ی معنایی گفتمان «ناسیونالیسم تجدّدخواه» پهلوی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشی گروه مطالعات تاریخی انقلاب اسلامی (مرکز اسناد انقلاب اسلامی)

2 دکتری جامعه شناسی سیاسی دانشگاه تهران، ایران

3 دکتری علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ایران

چکیده

در ایرانِ قرن نوزدهم به واسطه‌ی انتشار سفرنامه‌ها، گسترش سرمایه‌داری و آشنایی با شیوه‌های حکمرانی کشورهای غربی، نظام دانایی یا کلان‌گفتمانی شکل گرفت که عقب-ماندگی و بیماری ایران را بازنمایی می‌کرد. درون این نظام دانایی (اپیستمه)، گفتمان‌های مختلفی با هدف درمان این بیماری شکل گرفتند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها گفتمان ناسیونالیسم تجدّدخواه بود. این گفتمان که پادگفتمانی برای گفتمان «ضد استبدادی مشروطه‌خواه» به شمار می‌رفت و در مواجهه‌ی با آن می‌کوشید تا گزاره‌های خود را توجیه کند، توسط دربار پهلوی به طور گسترده‌ای مورد بهره‌برداری قرار گرفت و توانست برای مدتی طولانی به گفتمان مسلط دربار تبدیل شود. در این مقاله کوشیده شده است با محوریت این پرسش که شبکه‌ی معنایی گفتمان ناسیونالیسم تجدّدخواه چه بود و آن در پی تحقق چه کارکردی شکل گرفت؟ مختصات معنایی گفتمان مذکور را مورد بررسی قرار دهیم. به‌ طور کلی نتایج حاصله را می‌توان چنین خلاصه کرد که معنابخش‌ترین دال گفتمان ناسیونالیسم تجدّدخواه «ایران‌گرایی» بود که با ترسیم شبکه‌‌ای معنایی متشکل از وقته‌های گوناگونی نظیر مدرنیزاسیون ظاهری و از بالا، تمرکزگرایی (استقرار دولت فائقه)، ضرورت احیای نظام شاهنشاهی و سلطنت، سکولاریسم و مقابله با اسلام‌گرایی، و تقویت نظامی‌گری، در پی تثبیت قدرت رژیم پهلوی از رهگذر ارائه‌ی راهکاری برای درمان عقب‌ماندگی ایران بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Asef, M.H. (2005 AD/1384 SH). The Ideological Foundations of Government during the Pahlavi Era. Tehran: Center for the Documentation of the Islamic Revolution.
 
Amini, A. (1997 AD/1376 SH). Memories of Ali Amini. (Lajvardi, H. Ed). Tehran: Goftar Publication.
 
Parsons, A. (2011 AD/1390 SH). Pride and Fall, Iran 1352-1357. (Hosseini Askari, M.S. Trans). Tehran: Center for the Documentation of the Islamic Revolution.
 
Pahlavi, M.R. (1973 AD/1352 SH). Statements, Interviews, and Messages of His Majesty the Shah Aryamehr from Bahman 6, 1351, to Bahman 6, 1352. Tehran: General Department of Publications, Ministry of Information.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (2010 AD/1389 SH). Toward a Great Civilization. Frankfurt: Alborz.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (n.d.). Collection of Speeches, Messages, Interviews, and Statements of His Majesty, 11-volume collection. Tehran: Royal Publications.
 
Tajik, M.R. (1998 AD/1377 SH). "Text, Representation, and Discourse Analysis." Discourse Quarterly. No. 1.
 
The Coronation Celebration as Narrated by SAVAK Documents. (2006 AD/1385 SH). Tehran: Center for Historical Documents of the Ministry of Information.
 
The Shiraz Art Festival as Narrated by SAVAK Documents. (2002 AD/1381 SH). Tehran: Center for Historical Documents of the Ministry of Information.
 
Jahangiri, S; Taheri, A. (2019 AD/1398 SH). "Modernization and Cultural-Religious Discourse in the Last Two Decades of the Second Pahlavi Era." Quarterly Journal of Political Sphere. Vol. 6, no. 22.
 
Hoseiniyan, R. (2004 AD/1383 SH). Fourteen Years of Ideological Competition of Shia in Iran 1343-1356. Tehran: Center for the Documentation of the Islamic Revolution.
 
Dilmaghani, F; Qasemi Torki, M. (2018 AD/1397 SH). "The Role of National Identity in Iran: A Historical Perspective, Patterns, and National Identity Policies." Quarterly Journal of Historical Research. Vol. 13, no. 52.
 
Havart, D. (2000 AD/1379 SH). "Discourse Theory." Collection of Articles on Discourse and Discourse Analysis. (Tajik, M.R. Ed). (Haji Yousofi, A.M. Trans). Tehran: Culture of Discourse Publishing.
 
Newspapers of the Imperial Celebrations of Iran. 6/5/1350 and 8/6/1350.
 
Keyhan Newspaper. 18/07/1350.
 
Zonis, M. (1991 AD/1370 SH). The Royal Failure, Reflections on the Fall of the Shah. (Zand, I; Saidi, B. Ed). Tehran: Noor Publishing.
 
Sullivan, W; Parsons, A. (2020 AD/1399 SH). Memories of Two Ambassadors: Secrets of the Shah's Fall and the Roles of America and Britain in the Iranian Revolution. (Talooei, M. Trans). Tehran: Elm Publishing.
 
Aghili, B. (1997 AD/1376 SH). Foreword to the Memories of Ali Amini. (Lajvardi, H. Ed). Tehran: Goftar Publication.
 
Eyvazi, M. (2003 AD/1382 SH). Theories of Power Structure and the Second Pahlavi Regime. Tehran: Center for the Documentation of the Islamic Revolution.
 
Faqih Haqani, M. (2018 AD/1397 SH). The Last King of the Last Court: The Final Ten Years of the Pahlavi Regime as Narrated by Asadollah Khan Alam. Tehran: Institute for Contemporary Historical Studies in Iran.
 
Katouziyan, H. (2012 AD/1391 SH). Iranians from Ancient Times to Contemporary Periods. Tehran: Markaz Publishing.
 
Kajbaf, A; Ahmadvand, Z. (2011 AD/1390 SH). "The Current of Antiquarianism and the Formation of the Pahlavi Government." Research in History. No. 5.
 
Gheberna, M. (1999 AD/1378 SH). Schools of Nationalism. (Ejtehadi, A. M. Trans). Tehran: Center for Printing and Publications of the Ministry of Foreign Affairs.
 
The Feast of the Evil Spirit: The 2500-Year Celebrations as Narrated by SAVAK and Court Documents. (1998 AD/1377 SH). Volume 1. Tehran: Center for Historical Documents of the Ministry of Information.
 
Makki, H. (1984 AD/1363 SH). The Twenty-Year History of Iran. Volume 1. Tehran: Scientific Publishing.
 
Naraqi, A. (2002 AD/1381 SH). From the Shah's Palace to Evin Prison. (Azari, E. Ed). Tehran: Rasa.
 
Derrida, J. (1976 AD/1355 SH). Of Grammatology. (Spivak; Baltimore, G.C. Trans). Johns Hopkins University Press.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (1978(1973 AD/1357 SH)). Writing and Difference. (Bass, A. Trans). Chicago: University of Chicago Press.
Laclau, E. (1990 AD/1369 SH)). New Reflections on the Revolution of Our Time. London: Verso.
 
ـــــــــــــــــــــــــ; Mouffe, C. (1985 AD/1364 SH). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso.
 
Seiter, E. (1992 AD/1371 SH). Semiotics, Structuralism and Television. London and NewYork: Routledge.
 
Smit, J. (1999 AD/1378 SH). New Theories of Discourse: Laclau, Mouffe and Zizek. London: Oxford University Press.