«جامعه»‌‌‌شناسی اسلام به مثابه رهیافتی نو در جامعه‌شناختی (با تأکید بر بازخوانی انتقادی «جامعه‌شناسی دین»)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده معارف دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

تمایز «دین» از «فرهنگ تدیّن و انگاره‌های مذهبی در افق حسّی و پدیداری»، شأن جامعه شناختی دارد و الگوی متمایزی از جامعه‌شناسی را نشان می‌دهد. اثر حاضر بر این اساس در بخش اول، با رویکرد انتقادی نسبت به «جامعه‌شناسی دین»، عدم کفایت سازمان مفهومی و ادراکی آن در تبیین نسبت‌های جامعه‌شناختی دین را با تأکید بر ماهیت ذاتاً تقلیل‌گرا و متدولوژیکِ این دیسیپلین رایج، توضیح داده است. نویسنده با اشاره به اینکه «فهم درست از دین-به ویژه اسلام - می‌تواند به مثابه پایه‌ای در نظر گرفته شود که بر فهم موجود از جامعه‌شناسی دین تأثیر بگذارد»، به بررسی نسبت دین و جامعه از نقطه نظرِ متمایزی نسبت به ادبیات رایج در جهان پرداخته است؛ وجه تمایز این رهیافت در قیاس با ادبیات درون‌گفتمانی نیز ناظر به تلقّی ‌عمدتاً ذات انگارانه‌ و درک فیکس شده از دین و جامعه دینی در سنّت‌های فکری-مذهبی غالب در جهان اسلام است.
نویسنده در همین زمینه با رویکرد «اجتهادی» و «درون دینی» درباره نقش ترکیبی و خلّاقانه «سنّت‌های‌ اجتماعی خدا» با «ایمان و ویژگی ممتاز معنویت اسلامی» در ساخت هویت‌سازی جدیدِ جامعه، استدلال کرده و با اشاره به اینکه «وقتی انسانها در مسیر تقرّب به خدا و ملکوت گام برمی‌دارند بطور برنامه‌ریزی‌شده‌ای به یکدیگر، نزدیک‌تر شده و جامعه جهانی، شکل می‌گیرد»، به حدّ جدیدی از جامعه ‌دینی و اسلامی می‌رسد؛ در واقع، شکل گیری نهادهایی با کارویژه‌های مشترک و متمایزی مثل مسجد، حج، اخیراٌ اربعین امام حسین(ع) در عطف به تجربه تاریخی و درخشان جامعه‌اسلامی در مدینه‌النّبی(ص)، نشان می‌دهد که جامعه اسلامی، جامعه‌ای است قائم به قسط وعدل که قران آنرا با ایجاد حسّاسیت نسبت ‌به سطوح «بینشی-نگرشی»، «ارزشی-گرایشی» و«کنشی و رفتاری»، در قالب «ایمان و عمل صالح» دنبال می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Holy Quran
 
Nahj al-Balaghah
 
Abu al-Majd, A. (1982 AD/1361 SH). Islamic Sociology: Between Necessity and Possibility. (n.p.): Dar al-Ba'th.
 
Al-Mudarrisi, S.M.T. (1988 AD/1408 AH). The Islamic Society. Vol. 1, Tehran: (n.n).
 
Al-Janahani, H. (1985 AD/1364 SH). Economic and Social Transformation in the Early Islamic Community. Beirut: Dar al-Gharb.
 
Al-Khatrawi, M. (1948 AD/1327 SH). Medina at the Early Islam. Beirut: Maktabah al-Mirath.
 
Al-Sheikh, M. (2016 AD/1395 SH). "Max Weber and Islam: Issues and Criticisms." al-Tafahum Journal. No. 53, pp. 205-226.
 
Abboud, H. N. (2022 AD/1444 AH). "Hujjiya al-Athr al-Ejtemaei lil Nass wa Atharohu End al-Foqaha. "Al-Hawza Quarterly Magazine. pp. 206-220.
 
Acquaviva, S; Pace, E. (2011 AD/1390 SH). Sociology of Religion: Issues and Contexts. (Ezzuddin, E . Trans). Abu Dhabi: Kalima.
 
Ashtyani, M. (2009 AD/1388 SH). The Crisis of Contemporary Global Sociology. Tehran: Cultural and Social Studies Institute.
 
Azhdarizadeh, H. (2010 AD/1389 SH). "Fundamentals of Islamic Sociological Ontology." Semi-annual Journal of Islam and Social Sciences. Vol. 3, pp. 55-84.
 
Alizadeh, A. (1996 AD/1375 SH). Sociology of Religion. Tehran: Domain and University.
 
Dawoodpour, M. (2019 AD/1398 SH). An Introduction to the Basics of Islamic Sociology. Tehran: Imam Khomeini Research Institute.
 
Department of Sociology of the University and Hawza Research Institute. (2013 AD/1392 SH). Introduction to Islamic Sociology, History of Sociology. Tehran: Samt.
 
Eisenstein, S. (2016 AD/1395 SH). "Weber's View of Islam and the Formation of Islamic Civilization. " Sultanate of Oman. al-Tafahum Journal. no. 53, pp. 383-399.
 
Ibn Qutaybah, A. (n.d.). Imamah and Politics. Cairo: al-Khanji Library.
Jameela, K. (2021 AD/1400 SH). "The Phenomenon of Religion in Max Weber." Algeria: Al-Hikmah Journal of Philosophical Studies. Vol. 9, no. 20, pp. 936-955.
 
Javadi Amoli, A. (2010 AD/1389 SH). Tasnim; Tafsir of the Holy Qur'an. Vol. 17. Qom: Isra Publishing House.
 
Khamenei, S.A. (1401/04/07). Statements in the meeting of the head and officials of the judiciary, at: https://english.khamenei.ir.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (1371/01/15). Information base at: https://english.khamenei.ir. 
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (1394/10/19). Information base at: https://english.khamenei.ir.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (1383/4/16). Information base at: https://english.khamenei.ir.
 
Levtzion, N. (1999 AD/1378 SH). "Aspects of Islamization: Weber’s Observations on Islam Reconsidered." In Toby E. Huff and Wolfgang Schluchter. Max Weber and Islam. New Brunswick and London: Transaction Publishers .
 
Mohammad A. B. (2018 AD/1397 SH). Islamic Sociology. Egypt: Dar al-Kutub and al-Wathaiq al-Misriyyah.
 
Mohebbi, M.A. (2016 AD/1395 SH). "A Model for Islamic Sociology. " Fundamental Research of Human Sciences. No. 4, pp. 7-30
 
Motahhari, M. (2011AD/1390 SH). "An Introduction to Islamic Worldview". In Majmou-e Aasaar. Qom: Sadra.
 
Mirsepah, A, et al. (2009 AD/1388 SH). Introduction to Islamic Sociology: Basics of Sociology. Tehran: Samt.
 
Nietzsche, Friedrich. (2012 AD/1388 SH). The Gay Science. (Thomas, C. Trans). New York: Dover Publications.
 
Nejati Hosseini, M. (2010 AD/1389 SH). "Sociology of Religion and Sociology of Religion and Society - Theology (Critical Review-Comparison of Intellectual Traditions in Social and Cultural Religious Studies). "Two Quarterly Journal of Islam and Social Sciences. Vol. 4, pp. 120-77.
 
Parizad, R. Naghizadeh, F. (2022 AD/1401 SH). An Introduction to Islamic Sociology. Political Science Quarterly Journal. Vol. 6, pp. 1-25.
 
Rodinson, M. (2007 AD/1386 SH). Islam and Capitalism. (n.p.): Saqi Books.
 
Schmitt, C. (2006 AD/1385 SH). Political Theology: Four Chapters on the Concept of Sovereignty. Chicago: University of Chicago Press.
 
Scott, J. F, Irene H (2001 AD/1380 SH). "Religion and Sociology." In I. Markham and T. Ruparell (eds.). Encountering Religion. Oxford: Blackwell.
 
Simmel, G. (2009 AD/1388 SH). Sociology of Religion;Philosophy and Sociology of Religion. (Shahnaz, M. Trans). Tehran: Saless.
 
Shujaei Zand, A. (2003 AD/1382 SH). "Sociology of Religion." Qabasat. pp. 105-126.
 
Tabataba'i, S. M. H. (1984 AD/1363 SH). Al-Mizan; Tafsir of the Holy Qur'an. Qom: Allameh Tabataba'i Foundation.
 
Thompson, K. (2016 AD/1395 SH). Religion and social structure; Essays in the sociology of religion. (Hasan, M., Ali, B. Trans).Tehran: Kavir.
 
Tainter,J.A. (2003 AD/1382 SH). The Collapse of Complex Societies. Cambridge: Cambridge University Press.
 
Huff, T; Schluchter, W. (1999 AD/1378 SH). Max Weber and Islam. New Brunswick and London: Transaction Publishers.
 
Turner, B. (1974 AD/1353 SH). Weber and Islam: A critical study. (International library of sociology). London: Routledge and Kegan Paul.
 
ـــــــــــــــــــــــــ. (2012 AD/1391 SH). Weber and Islam with Critical Footnotes and an Introduction to Max Weber's Sociology. (A group of Iranian writers, Trans). Tehran: Research Institute of the Seminary and University.
 
Vothuqi, M. (2015 AD/1394 SH). Recognizing Weber's Other Dimension; materialist Weber. Sociological Studies. Vol. 44, no. 2, pp. 263-276.
 
Wach, J. (2008 AD/ 1387 SH). Sociology of religion. (Jamshid, A. Trans). Tehran: Samt.
 
Weber, M. (1958 AD/1337 SH). The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism. (Talcott, P. Trans). New York: Charles Scribner's Sons.
 
Yunus, F. (2016 AD/1395 SH). Islamic Sociology Basics and Principles book. (Mehyar, G; Gholamreza, J. Trans). Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.
 
Zand Vakili. M. (2010 AD/1389 SH). Theories of Islamic Sociology. Tehran: Bakhshayesh.
 
Zaki Mohammad, I. (1981 AD/1360 SH). Syntax of Islamic Sociology. Egypt : Dar al-Matbuat al-Jadidah.
 
Zuckerman, P. (2003 AD/1382 SH). Invitation to the Sociology of Religion. New York: Routledge.