رفتارشناسی نخبگان و خبرگان در تعیین جانشین پس از ارتحال رسول اکرم (ص) از منظر جامعه شناسی تاریخی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

کنکاش درباره‌ی عواملی که سبب شد نخبگان و خبرگان پس از ارتحال پیامبر اسلام (ص) بدون توجه به فرمایشات حضرت مسیر دیگری را برای انتخاب حاکم انتخاب نموده و مردم نیز از آنان تبعیت کنند، وجهه همت پژوهش حاضر است تا در پرتو آن بتوان به عوامل شکل‌گیری تحولات زمان ارتحال رسول گرامی اسلام (ص) دست یافت. این پژوهش با داده‌های تاریخی و روش توصیفی- تحلیلی، زیست فرهنگی عرب را در حوزه‌ی انتخاب رئیس قبیله و آداب و رسوم آنان در این انتخاب را مورد رصد و ارزیابی قرار داده است. براساس یافته‌های آن، با توجه به کثرت تازه مسلمانان در زمان ارتحال پیامبر (ص) و به دلیل این‌که قبل از حکومت پیامبر (ص) در حجاز، حکومت متمرکز فرافبیله‌ای نداریم، باورهای فراگیر اعراب در انتخاب رئیس قبیله مانند عدم توجه به نص و تصریح رئیس قبیله قبلی و تعیین حاکم بر اساس ملاک‌های مادی از قبیل قیافه‏ ظاهری، کهولت سن و ... و این‌که اگر پیامبر (ص) دستوری می‌دادند، در صورتی‌که باب میل برخی از صحابه پیامبر (ص) نبود و یا آنان با عقل قاصر خود، قادر به درک آن نبودند، اقدام به مخالفت آشکار یا پنهان می-نمودند. و گفتمان نخبگان و خبرگان حاضر در سقیفه بنی ساعده در تعیین جانشین رسول اکرم (ص) در همین راستا قابل ارزیابی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Holy Quran
 
Nahj al-Balaghah
 
Ayinevand, S. (1980 AD/1359 SH). Political History of Islam. Tehran: Allamah Tabatabai Cultural Center.
 
Alousi al-Baghdadi, M. (1963 AD/1342 AH). Bulugh al-Arab fi Ma'rifat Ahal al-Arab. Egypt: Al-Rahmaniyah Press.
 
Ibn Athir, A. (2006 AD/1385 SH). Al-Kamil fi al-Tarikh. Beirut: Dar Sader.
 
Ibn Hanbal, A. (1996 AD/1416 AH). Musnad Ahmad ibn Hanbal. (Amer, Gh. Ed). Beirut: Al-Maktabah Al-Risalah.
 
Ibn Khaldun, A. (1988 AD/1409 AH). Diwan al-Mubtada wa al-Khabar fi Tarikh al-Arab wa al-Barbar wa Man 'Asarahum min Dhawi al-Shan al-Akbar. (Shahada, Kh. Ed). Beirut: Dar al-Fikr.
 
Al-Arbili, A. (2002 AD/1381 SH). Kashf al-Ghummah fi Ma'rifat al-A'immah. (Zorayi, A. Trans) Tehran: Islamiyyah.
 
Ibn Babawayh, M. (2016 AD/1395 SH). Kamal al-Din wa Tamam al-Ni'mah. (Ghaffari, A. Ed). Tehran: Islamiyyah.
 
Ibn Sa'd, M. (1995 AD/1374 SH). Al-Tabaqat al-Kubra. (Mahdavi Damghani, M. Trans). Tehran: Farhang va Andisheh.
 
Ibn Qutaybah, A. (1990 AD/1410 AH). Al-Imamah wa al-Siyasah, known as the History of Caliphs. 1st edition. (Shiri, A. Ed). Beirut: Dar al-Adwa’.
 
Ibn Kathir, A. (1987 AD/1407 AH). Al-Bidayah wa al-Nihayah. Beirut: Dar al-Fikr.
 
Ibn Maghazili, A. (2004 AD/1424 AH). Manaqib Ali ibn Abi Talib (AS). Beirut: Dar al-Adwa’.
 
Ibn Hisham, A. (n.d.). Al-Sirah al-Nabawiyyah. (al-Saqa, M; al-Abiyari, A; Shalabi, A. Ed). Beirut: Dar al-Ma'rifah.
 
Tirmidhi, M. (1999 AD/1419 AH). Al-Jami' al-Sahih, as Sunan al-Tirmidhi. (Shakir, A. Ed). Cairo: Dar al-Hadith.
 
Javad Ali, (1976 AD/1395 AH). Al-Mufassal fi Tarikh al-Arab Qabl al-Islam. Beirut: Dar al-Ilm lil-Malayin.
 
Al-Hamawi, Sh. (1995 AD/1374 SH). Mu'jam al-Buldan. 2nd edition. Beirut: Dar Sader.
 
Sulaym ibn Qais. (1996 AD/1416 AH). Political History of Early Islam. 1st edition. (Zanjani, A. Trans). Qom: al-Hadi.
 
Tabari, (1967 AD/1386 AH). Tarikh al-Umam wa al-Muluk. (Abul Fadl Ibrahim, M. Ed). Beirut: Dar al-Turath.
 
Al-Ayyashi, M. (2001 AD/1380 AH). Tafsir al-Ayyashi. (Rasouli Mahalati, H. Ed). Tehran: al-Matba’ah al-Ilmiyyah.
 
Al-Kulayni, M. (1983 AD/1362 SH). Al-Kafi. Tehran: Islamiyyah.
 
Lahouti, B. "Arabian Peninsula Conference." Encyclopedia of the Islamic World. Vol. 10, pp. 303-314.
 
Mufid, M. (1993 AD/1413 AH). Al-Irshad fi Ma'rifat Hujaj Allah 'ala al-Ibad. Vol. 1. Qom: Congress of Shaykh Mufid.
 
Muqaddasi, M. (n.d.). Al-Bada' wa al-Tarikh. N.p.: Maktabat al-Thaqafah al-Diniyyah.
 
Waqidi, M. (1988 AD/1409 AH). Al-Maghazi. (Marzidan, J. Ed). Beirut: al-A’lami Institute.
 
Ya'qubi, A. (1993 AD/1414 AH). Tarikh Ya'qubi. Qom: Maktabat al-Razi.
 
Akbari, Y; Ardeshiriyan, Sh. (2014 AD/1393 SH). "Historical Sociology: Concepts, Theories, and Methods." Khorazmi Historical Review. Vol. 1, no. 3, pp. 1 – 24.
 
Bayat, M; Noori Hamadani, M. (2014 AD/1393 SH). "The Event of Ghadir Khumm and the Factors Altering Its Original Path Based on Verses and Narrations. " No. 17, pp. 33 – 57.
 
Jafari, A. (2012 AD/1391 SH). "Historical Sociology of the Position and Performance of Religious Minorities in Isfahan during the Safavid Era: A Case Study of the Armenians of Jolfa in the Safavid Period. " Journal of Social and Economic History Research, ICHHTO Research Institute. Vol. 1, no. 1, pp. 1 - 23.
 
Tari, J. (2004 AD/1383 SH). "Factors Neglecting Ghadir and the Gathering at Saqifah. "Journal of Knowledge, Imam Khomeini Educational and Research Institute. No. 77, pp. 22 - 37.